Welke halfautomatische espressomachine kiezen?

Een espressomachine halfautomaat, onmisbaar in de keuken van een echte koffieliefhebber die wat extra moeite wil doen voor het beste resultaat. Maar welke verschillende soorten machines zijn er eigenlijk? En wat is de beste koffiemachine voor thuis? Dit zijn vragen die onze koffie-experts dagelijks in onze fysieke winkel beantwoorden. We helpen je graag bij de zoektocht naar de beste espressomachine. We gaan je dan ook precies uitleggen welke verschillende halfautomaten er allemaal zijn.

In dit artikel legt onze barista Nick je meer uit over halfautomatische espressomachines. Hij vertelt precies wat de voor- en nadelen van iedere halfautomaat koffiemachine zijn en geeft toelichting over de verschillende uitrustingen. Lees nu het artikel of bekijk direct ons aanbod aan espresso- en pistonmachines.

Wat is een halfautomaat?

Een halfautomatische espressomachine is een semi-automatische machine waarmee je in enkele handelingen zelf een espresso bereidt. Daar waar een volautomaat ontwikkeld is voor ultiem gebruiksgemak en slechts één druk op de knop vergt, is het zetproces van een halfautomaat uitgebreider. Door zelf de koffiebonen te malen op de gewenste maalgraad met de juiste dosering, doorlooptijd en watervolume, haal je het maximale uit de koffie. Ben je bereid om moeite te doen en beloond te worden met het mooiste eindresultaat? Dan is een halfautomaat echt iets voor jou.

Pistonmachine

Een pistonmachine, ook wel een hevelmachine genoemd, is een type halfautomaat. Officieel zijn pistonmachines espressomachines met een hendel (hevelmachines) op de zetgroep die voorzien zijn van een zuiger (piston). In de horeca wordt de term piston (soms zelfs uitgesproken als pistool) gebruikt voor het woord filterdrager, filterhouder of de Engelse term portafilter. Deze verkeerde interpretatie van de term pistonmachine zien we dan ook alleen in Nederland voorkomen, echter staat de pistonmachine wel op deze manier bekend.

Bij het zoeken naar een espressomachine is het belangrijk om de onderlinge verschillen te kunnen onderscheiden. Hieronder gaan we dieper in op deze verschillen. Om te beginnen gaan we de halfautomaten onderverdelen door middel van de warmte elementen en met elkaar te vergelijken. Vervolgens gaan we de verschillende opties van espressomachines bespreken.

• Espressomachine met thermoblock
• Espressomachine met enkele boiler
• Espressomachine met enkele boiler en warmtewisselaar
• Espressomachine met dubbele boiler
• Espressomachine met dubbele boiler en warmtewisselaar
• Hevelmachines (pistonmachines)

Espressomachine met thermoblok

Een thermoblok is een klein warmte element in de vorm van een plat blokje. Er zit geen water in een thermoblok, het water stroomt er enkel doorheen en warmt op voordat het in aanraking met de koffie komt. Het grootste voordeel van een espressomachine met thermoblok is dat deze binnen enkele minuten op temperatuur is, waardoor je gelijk aan de gang kunt. Het grootste nadeel is dat de machine minder temperatuurstabiliteit heeft. Het eerste water zal altijd heter zijn dan het laatste water dat er doorheen stroomt; hoe meer water er doorheen stroomt, hoe meer het thermoblok af zal koelen. Dit maakt het moeilijker om elke keer exact dezelfde espresso te zetten.

Als een machine een enkel thermoblok heeft, is het niet mogelijk om koffie zetten en tegelijkertijd melk te verwarmen en op te schuimen. Eerst zal er een schakelaar omgezet moeten worden en worden gewacht tot het thermoblok de juiste temperatuur heeft bereikt om stoom te genereren. 

Voordelen en nadelen:

+     Snel op temperatuur (enkele minuten)
-      Wachttijd om te kunnen stomen
-     Terugkoelen na het stomen
-     Onstabiel qua temperatuur

Espressomachine met enkele boiler

Een boiler is een verwarmd reservoir waar het water in de espressomachine opgeslagen ligt. Zowel het formaat als het materiaal van de boiler kan per espressomachine verschillen. Echter is in veel gevallen de boiler uit roestvrijstaal of koper vervaardigd. De opwarmtijd van een espressomachine met enkele boiler is ongeveer 10 tot 15 minuten. Het water waar koffie mee gezet wordt heeft continue dezelfde temperatuur. Dit zorgt ervoor dat behaalde resultaten makkelijker te herhalen zijn omdat de temperatuur veel invloed heeft op de smaak van een espresso. Dit is dan ook meteen het grootste voordeel van een enkele boiler.

Het grootste nadeel is dat, net als bij een thermoblok, de stoom niet direct beschikbaar is. Hiervoor dient een knop omgezet te worden zodat de boiler verwarmt op een hogere temperatuur. Omdat er meer verwarmd moet worden zal dit ook langer duren dan bij een thermoblok. Een uitzondering vormen de hevelmachines.

Voordelen en nadelen:

+     Stabiele temperatuur
-      Wachttijd om te kunnen stomen
-     Terugkoelen na het stomen

Espressomachine met warmtewisselaar

Espressomachines met een warmtewisselaar zijn al heel lang op de markt. Faema kwam in 1961 met het warmtewisselaar systeem, een E61 zetgroep en elektrische pomp. Hoewel een espressomachine met boiler slechts één warmte-element heeft, kan deze perfect multitasken. Er kan, mocht dat nodig zijn, zelfs tegelijkertijd water getapt worden van ongeveer 100 graden, stoom van ongeveer 120 graden en koffiewater van ongeveer 93 graden. De boiler hoeft dus niet tussendoor extra te verwarmen, dit komt doordat de boiler voor de helft gevuld is met water en de andere helft met stoom.

Door deze boiler loopt een leiding die aangevoerd wordt met water uit het reservoir en indirect verwarmd wordt door de hoge temperatuur van de boiler. Als het water dan vervolgens in de zetgroep komt, die op temperatuur gehouden wordt krijgt het daar de laatste controle voordat het in aanraking komt met de koffie. Dit systeem is dan ook ontwikkeld voor temperatuurstabiliteit.

Voordelen en nadelen:

+     Stabiele temperatuur
+     Koffiezetten, stoom en heet water tegelijk beschikbaar
-      Bij grote boilers is er sprake van een langere opwarmtijd
-      Na 15 minuten niet gebruikt, goed spoelen omdat het eerste water een te hoge temperatuur heeft.

Espressomachine met dubbele boiler

La Marzocco was in 1971 één van de eerste met een multi-boilersysteem. Tegenwoordig is dit al snel standaard voor een horeca espressomachine. Bij espressomachines voor thuisgebruik is er inmiddels ook genoeg aanbod op het gebied van exemplaren met een dubbele boiler. Espressomachines met dubbele boiler hebben als eigenschap dat hiermee zowel tegelijk gestoomd, als koffie gezet kan worden. Temperatuur heeft een grote invloed op de smaak van de koffie. Hoe heter de stoomboiler, hoe meer stoomdruk er kan ontstaan. Hoe meer stoomdruk er ontstaat, hoe sneller de melk op temperatuur is en hoe meer melk er opgeschuimd kunnen worden.

Omdat dit systeem voornamelijk in machines uit een hoger prijssegment verwerkt is, zijn deze machines uitgerust met een PID-control om de temperatuur te regelen en vaak ook met een shot-timer en rotatiepomp. Meer over deze opties onder het kopje “extra opties”. In tegenstelling tot warmtewisselaars zijn dubbele boilersystemen ontwikkeld voor temperatuurflexibiliteit.

Voordelen en nadelen:

+     Instelbare temperatuur, daardoor mogelijk om met koffiesmaken te spelen
+     Koffiezetten, stoom en heet water tegelijk beschikbaar
-      Bij grote boilers is er sprake van een langere opwarmtijd
-      Daling in temperatuur na het bijvullen van de boiler

Espressomachine met dubbele boiler en warmtewisselaar

Bij de absolute top op het gebied van espressomachines, komen we de combinatie tegen van een warmtewisselaar en een dubbele boiler. Ook bij espressomachines met een dubbele boiler en warmtewisselaar is er de mogelijkheid om de temperatuur aan te passen. Echter zorgt de warmtewisselaar voor maximale capaciteit en minimale temperatuurafwijkingen, zodat er achter elkaar koffie gezet kan worden. Dit komt doordat de koffieboiler wordt bijgevuld met voorverwarmd water dat door de leiding door de stoomboiler loopt. Sommige machines hebben een maximale afwijking van 0.5 graden Celcius. Een machine met een dergelijke combinatie geeft verreweg de meeste controle over de smaak en kwaliteit van de van de espresso, kortom de droom van iedere barista!

Voordelen en nadelen:

+     Instelbare temperatuur om nog meer te kunnen spelen met de smaak van de koffie
+     Koffiezetten, stoom en heet water tegelijk beschikbaar
+     Minimale temperatuurafwijking voor maximale capaciteit
-      Bij grote boilers is er sprake van een langere opwarmtijd

Hevelmachines (pistonmachines)

Voordat er elektrische pompen in espressomachines gebruikt werden, gebruikte men een veersysteem of hefboomtechniek om genoeg druk uit te oefenen bij het zetten van een espresso. Deze machines, ook wel pistonmachine genoemd, staan tot op de dag van vandaag bekend om hun mooie drukprofiel tijdens het zetten. De machines met aanpasbare drukprofielen die de laatste tijd vaak worden gezien, zijn hier dan ook op gebaseerd.

De meeste hevelmachines hebben enkele-boilersystemen die het water onderuit de boiler halen en de omgevingstemperatuur gebruiken om het water terug te koelen naar de juiste temperatuur. Hierdoor is er dus altijd stoom en heet water tegelijk beschikbaar. Door de druk in de boiler is er daarom altijd een mogelijkheid tot pre-infusie. Pre-infusie is het nat maken (voorwellen) op een lagere druk de koffie uitzet, zo is de kans op channeling (kanaalvorming in de koffie) kleiner en de extractie daardoor optimaler. Dit is een belangrijk onderdeel voor het extractieproces dat vaak onderschat wordt.

Voordelen en nadelen:

+     Stabiele temperatuur
+     Afbouwend drukprofiel
+     Mogelijkheid tot pre-infusie
-      Bij grote boilers is er sprake van een langere opwarmtijd

Extra opties voor een espressomachine

• Vibratiepomp: de meeste koffiemachines zijn uitgerust met een vibratiepomp. Deze pomp perst het water door de koffie door middel van een trillende beweging. De hoeveelheid druk is afhankelijk van de tegendruk (fijnheid van de maling). Een vibratiepomp is een klein onderdeel dat flink wat geluid kan produceren en verkeerd gebruik van deze pomp zal de levensduur beperken. Er dient dus zorgvuldig mee omgegaan te worden.
   
• Rotatiepomp: de luxere espressomachines zijn uitgerust met een rotatiepomp. Deze pomp is een stuk groter dan een vibratiepomp maar produceert minder geluid. Daarnaast is de pomp niet afhankelijk van tegendruk en kan dus meer hebben. Een ander groot voordeel is dat een rotatiepomp aangesloten kan worden op de waterleiding waardoor het reservoir niet meer gebruikt hoeft te worden, maar er vooral een mogelijk tot pre-infusie ontstaat.
   
• Automatische afslag: sommige machines hebben knoppen waarmee een vaste hoeveelheid water ingesteld kan worden, dit zorgt voor meer gebruiksgemak omdat de pomp automatisch stopt en daarnaast is het iets makkelijker om behaalde resultaten te herhalen.
   
• PID: PID staat voor Proportional Integral Derivative. Alhoewel hier volgens wikipedia hele ingewikkelde formules aan gekoppeld worden is het simpelweg een tool om de temperatuur in te stellen voor de boiler(s). Je kunt zeggen dat PID een extra variabele is die invloed kan uitoefenen op de smaak van de koffie.
   
• Shot-timer: sommige machines zijn voorzien van een ingebouwde shot-timer: zodra het water gaat lopen activeert er automatisch een display met timer zodat deze niet apart geactiveerd hoeft te worden. Dit maakt het iets makkelijker om behaalde resultaten te herhalen. In sommige gevallen zit deze verwerkt in de PID.